Dom przedpogrzebowy– Bet Tahara

Projekt budynku powstał na zlecenie olsztyńskiej gminy żydowskiej i był pierwszą realizacją architekta Ericha Mendelsohna oraz zapowiedzią jego wielkiego talentu i sławy. Dom przedpogrzebowy oddano do użytku w sierpniu 1913 roku, a wydarzenie to było jednym z najważniejszych nie tylko dla tutejszej społeczności żydowskiej, lecz także dla wszystkich mieszkańców miasta, o czym świadczą zachowane dokumenty epoki. 

Integralną częścią olsztyńskiego projektu Mendelsohna jest znajdujący się obok domu przedpogrzebowego mniejszy budynek – dom ogrodnika. Obie budowle wraz z otaczającym je cmentarzem stanowią wyjątkowy pod względem historyczno-artystycznym i symbolicznym kompleks zabytków kultury żydowskiej w Olsztynie
***
Erich Mendelssohn (1887–1953) zaprojektował Bet Tahara (hebr. „dom oczyszczenia”) i dom ogrodnika na zamówienie miejscowej gminy żydowskiej. 

Dom przedpogrzebowy usytuowany został w typowym miejscu na skraju szczątkowo zachowanego obecnie cmentarza żydowskiego i nietrudno domyślić się jego pierwotnej funkcji, mimo iż jego forma zewnętrzna nieco odbiega od typowej dla takich obiektów. Obecnie mieści się w nim Fundacja „Borussia”, dzięki której obiekt przeszedł gruntowny remont i odzyskał dawny blask. Działające w nim Centrum Dialogu Międzykulturowego DOM MENDELSOHNA prowadzi od wielu lat ożywioną działalność kulturalną i edukacyjną i jest na mapie Warmii i Mazur jedną z najważniejszych i najprężniej działających organizacji,  a dzięki licznym publikacjom zwłaszcza ukazującemu się w latach 1991 – 2017 czasopismie „Borussia”, działalność tutejszej Fundacji wyszła daleko poza granice Olsztyna i regionu.

W latach 20. awangardowe projekty Mendelsohna odnosiły w Niemczech spory sukces, a jego biuro architektoniczne z kilkudziesięcioma współpracownikami było jednym z największych w Europie. Jednak wśród wszystkich dzieł Mendelsohna budynek domu przedpogrzebowego w Olsztynie jest relatywnie mało znany. Stało się tak między innymi dlatego, że Mendelsohn, chcąc być postrzegany jako rewolucjonista na polu architektury, pomijał olsztyński projekt, gdy przedstawiał swój dorobek i jako pierwszą swoją realizację wymieniał spektakularne obserwatorium astronomiczne w Poczdamie zwane Einsteinturm (budowę ukończono w 1922 roku), a dodatkowo z okresu kiedy wznoszono budynek nie zachował dobrych wspomnień.

Bet Tahara wybudowano pod koniec 1912 roku, a wiosną 1913 rozpoczęto prace wykończeniowe –  w celu ich nadzorowania Mendelssohn przyjechał do rodzinnego Olsztyna, zleceniodawcy, członkowie gminy żydowskiej, przywitali młodego twórcę z dystansem, gdyż bryła budynku uznana została przez lokalne, mimo że gmina należała do wspólnot reformowanych, dość konserwatywne, społeczeństwo za zbyt nowoczesną, a ponadto zbyt kosztowną inwestycję. W jednym z listów do ukochanej zwierzał się z rozgoryczeniem „ (…) ma już obecnie [dom przedpogrzebowy]  – za przyczyną nędzy małomiasteczkowych dusz i gospodarskiego sknerstwa – wielu wrogów. Ponad tym wszystkim jest jednak moja niezłomna wola oraz pewność, które czynią mnie spokoj¬nym i pozwalają wszystkim stawić opór” (fragment listu Ericha Mendelsohna do Luise Maas z 12.04.1913, ze zbiorów SMB-EMA) 

Mimo to, stała się olsztyńska Bet Tahara jednym z głównych budynków gminy żydowskiej, a po wielu latach zapomnienia, w jakie popadła, z wielu powodów stała się też ważnym, przez długi czas brakującym pierwszym ogniwem w bogatym dorobku Ericha Mendelsohna. Zapraszamy Państwa serdecznie do obejrzenia go na miejscu, a tym, którzy nie mają takiej możliwości, proponujemy zwiedzanie wirtualne.
 

Olsztyn